Jaki jest problem z montażem POW w domach jednorodzinnych?

O oknach lub drzwiach o podwyższonej odporności na włamanie napisano wiele artykułów. Ograniczały się one jednak w głównej mierze do przekazania treści wynikającej z obowiązujących norm w tym zakresie. To dobrze, bo dzięki temu wiemy, czym w ogóle jest podwyższona odporność na włamanie (w skrócie: POW) i jak jest klasyfikowana. Ten artykuł dotyczy wyłącznie 2 z 6 klas POW, które sklasyfikowano w normie EN 1627, tj. RC2 i RC3. To one w głównej mierze obejmują konstrukcje POW w domach jednorodzinnych.

Wiemy, jakie są wymagania dla każdej z klas pod kątem wyposażenia konstrukcji POW. Główne elementy konstrukcji to:

• okucia obwiedniowe z zaczepami, zawiasami oraz klamką,
• wkład szybowy,
• a w przypadku drzwi również zamek.

To te elementy odpowiadają bezpośrednio za uzyskanie określonej klasy podwyższonej odporności na włamanie. Pośrednie znaczenie mają systemy profili okienno-drzwiowych wraz z użytymi w konstrukcji wzmocnieniami. Te jednak są kluczowe, bo to do nich przykręcane są, chociaż jednym z kilku wkrętów, zaczepy i zawiasy. Właśnie ten jeden wkręt wymusza bardzo często stosowanie w profilach ościeży wzmocnień o konstrukcji zamkniętej. Podnosi to jej wagę i obniża parametry termiczne.

Montaż POW w murze

Montaż w przypadku konstrukcji POW jest kluczowy. Po co komu nawet najlepsza konstrukcja, skoro można ją „wyciągnąć” ze ściany i wejść do środka. Paradoksem jest, że ten kluczowy składnik jest dziś w dużej mierze nieokreślony. Istnieje niewiele produktów (elementów montażowych), które są przebadane i sklasyfikowane do użycia w danym rodzaju muru. Nie można jednak tych badań przenieść w żaden systemowy sposób na inne mury.

Mur to fundament konstrukcji POW. Podobnie jak samą konstrukcję czy elementy montażowe, możemy przygotować mur w odpowiedni sposób już na etapie projektu budynku. Tak, aby był zdolny do zamontowania w nim konstrukcji POW. Jednakże w przypadku renowacji budynku zastajemy mur w określonym stanie. Wtedy trzeba odpowiedzieć sobie na pytanie: czy da się zamontować w nim konstrukcję POW, czy zastany mur wymaga wzmocnienia czy też trzeba całkowicie zapomnieć o zamontowaniu w nim takiej konstrukcji. Dzisiejsze materiały do wznoszenia murów są coraz lżejsze i coraz bardziej kruche – to jest duże wyzwanie dla konstrukcji o podwyższonej odporności na włamanie. W ostatnich kilkudziesięciu latach przeszliśmy drogę od pełnych cegieł ceramicznych do pustaków, w których nawet 60 proc. objętości to powietrze lub wypełnienie izolacyjne np. z wełny.

Wymagania prawne dotyczące POW

Poruszane w tym artykule zagadnienie nie zostało uregulowane w żadnych wymogach prawnych. Na temat POW nie znajdziemy nic zarówno w Rozporządzeniu PE i Rady Europy ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, jak również w naszym krajowym prawodawstwie, czyli w Rozporządzeniu o warunkach technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Pierwszym miejscem, w którym napotkamy zapisy związane z POW, jest norma produktowa EN 14351; w niej znajduje się informacja, że POW nie jest właściwością zasadniczą i należy odwołać się do norm przedmiotowych EN 1627, EN 1628, EN 1629 oraz EN 1630. Wszystkie te cztery dokumenty to 191 stron wytycznych do przeprowadzania badań i klasyfikowania konstrukcji POW. Pomimo tak dużej objętości, jak się okazuje, temat nie jest opracowany do końca. Dodatkowym utrudnieniem dla czytelnika może być to, że normy te publikowane są wyłącznie w języku angielskim.

Artykuł ten dotyczy wyłącznie dwóch z sześciu klas POW, które sklasyfikowano w normie EN 1627, mianowicie RC2 i RC3. Właśnie one w głównej mierze obejmują konstrukcje POW w jednorodzinnych budynkach mieszkalnych. Dotyczą ataku przypadkowego włamywacza, który działa bez przygotowanego planu. Przy ataku stosuje podstawowe narzędzia ręczne, w tym te do wyważania, czyli stosowania tzw. dźwigni. Opisany w tych klasach włamywacz ma na celu unikanie hałasu (np. niewybijanie szyby) oraz niepotrzebnego ryzyka. Jak wiadomo im dłuższy czas poświęcony na sforsowanie konstrukcji POW, tym większa możliwość nie tylko ujawnienia takiego ataku, ale przede wszystkim zarejestrowania go i podjęcia przeciwdziałania.

W normie PN-EN 1627:2012 określono, że klasa RC2 to czas oporu konstrukcji POW wynoszący trzy minuty, a klasa RC3 – pięć minut. Narzędzia używane przez włamywacza w przypadku ataku na konstrukcję POW w klasie RC2 opisano w normie PN-EN 1630+A1:2016-02. Jest to zestaw A2. Poniżej narzędzia wchodzące w skład tego zestawu; moim zdaniem mają one znaczenie dla montażu POW. Są to m.in.:

• dwa kliny 200 ± 25 mm;
• śrubokręt o długości 365 ± 25 mm z płaską końcówką o szerokości 16 ± 2,2 mm;
• rura stalowa, służąca do przedłużenia dźwigni, o długości 500 ± 5 mm i średnicy 30 ± 0,5 mm

Atak na konstrukcję POW w klasie RC3 wymaga dodatkowych, mocniejszych narzędzi, są to m.in.:

• młotek stalowy, z jedną stroną zakończoną ostro, o wadze 200 ± 20 g i rękojeści o długości 300 ± 20 mm;
• łom stalowy o długości 700 ± 20 mm.

POW – konstrukcja a montaż

Jak już mówiliśmy, obecnie zajmujemy się wyłącznie ustaleniem klasy POW samych konstrukcji. Wynika to z norm obejmujących to zagadnienie: PN-EN 1627:2012; PN-EN 1628+A1:2016-02; PN-EN 1629+A1:2016-02; PN-EN 1630+A1:2016-02. Według nich, próbki poddawane badaniom powinny być mocowane w ramach stalowych (rura kwadratowa 120 × 120 × 5,0), a te z kolei umieszczane na stanowisku laboratoryjnym, też stalowym, wykonanym z dwuteownika 180 lub większego. Wynika z tego, że w rzeczywistości badamy, czy też klasyfikujemy, same elementy ruchome w konstrukcjach. Czy to ma cokolwiek wspólnego z zamontowaniem okna, drzwi w murze? Raczej nie. Zamontowanie poddawanych badaniom konstrukcji w ramach stalowych nie uwzględnia w najmniejszym stopniu:

• elastyczności ościeża;
• elastyczności uszczelnienia;
• sposobu zamontowania konstrukcji: na konsolach lub płaskownikach czy też w ramach poza murem.

Tymczasem to są właśnie rzeczywiste warunki zamontowania konstrukcji POW. Pomimo założenia, że wskazane normy dotyczą samych konstrukcji, to dopuszczają one, iż można montować poddawane badaniom konstrukcje nie tylko w stalowych ramach, ale również w murze.

Już w przedmowie normy PN-EN 1627:2012 jest zapis mówiący, że: „Istnieją dwa aspekty odporności wyrobu budowlanego na włamanie: odporność na wymuszone działanie i zdolność do pozostania zamocowanym do budynku. Ze względu na ograniczenia w odtwarzaniu metod mocowania i konstrukcji budynków w środowisku laboratoryjnym ten aspekt nie jest w pełni objęty normą. Jest to szczególnie prawdziwe w przypadku produktów zamontowanych w budynku. Wydajność stałej części produktu jest oceniana przy użyciu standardowej ramy pomocniczej. Obowiązkiem producenta jest dopilnowanie, aby wskazówki dotyczące mocowania produktu były zawarte w instrukcjach montażu oraz były one odpowiednie dla klasy odporności na włamanie zgłoszonej dla produktu. Podobnie jak w przypadku innych norm odniesienia, w specyfikacji użyto standardowej ramy pomocniczej, a produkt jest montowany zgodnie z instrukcjami producenta. Metodę mocowania, którą należy rozważyć, wyszczególniono w załączniku A do normy EN 1627: 2011. Ta metoda testowa nie ocenia wydajności zamocowania do budynku.” (tłumaczenie własne).

Załącznik A do wskazanej normy zawiera zalecenia dotyczące informacji, jakie powinny być zawarte w instrukcji montażu wydanej przez producenta, a w tym szczegóły dotyczące m.in.: w jakim otworze budowlanym morze być instalowany wyrób;

• liczby punktów mocowania oraz dokładny opis elementów mocujących;
• wskazania punktów mocowania, w których wymagane jest szczególnie sztywne zamocowanie;
• odporności na ściskanie uszczelnienia dylatacji

Czytając dalej, w rozdziale 5.1 znajduje się następująca uwaga: „Produkt można zainstalować bezpośrednio w konstrukcji budynku zgodnie z przeznaczeniem w praktyce” (tłumaczenie własne).

Czy to może oznaczać, że przewieziemy na budowę całe laboratorium? Oczywiście, nikt tak robić nie będzie. Odczytujmy to raczej jako możliwość zamontowania konstrukcji poddawanej badaniom w murze. Mur ten z kolei osadzony będzie w ramie stalowej, a ta zamocowana na stanowisku badawczym w laboratorium. Dopiero taki układ oddaje w pełni środowisko zamontowanego okna. Pamiętajmy przy tym, że badania dotyczą mechaniki działania. Nie analizujemy ani szczelności, ani termiki itp.

Z powyższych informacji można wyciągnąć wniosek, o którym często zapominamy lub nie chcemy pamiętać. Za wszystko, co związane jest z oknem, od czasu jego wyprodukowania, przez cały okres użytkowania odpowiada wyłącznie producent tego okna. To on wskazuje jak ma być przeprowadzony montaż. Partner handlowy lub grupa montażowa świadczą wyłącznie usługę montażu wg wytycznych wytwórcy – stosowanie przez nich jakiejkolwiek samowoli jest bardzo niewskazane.

Jaki jest problem z montażem POW?

Jeszcze kilka lat temu wystarczyły mocne dyble, pełne cegły, dobre pustaki lub beton we wnęce okiennej. Dzisiaj konstrukcje są coraz większe, a montuje się je nierzadko poza murem, który jest słaby i kruchy. To wymusza konieczność stworzenia precyzyjnych wytycznych dotyczących specjalnego montażu – o podwyższonej odporności na włamanie (POW). Dzisiejsza literatura, poświęcona zagadnieniom montażu, w której można znaleźć coś na temat POW, to w zasadzie kilka pozycji. Przede wszystkim są to wytyczne RAL oraz IFT. Nie znajdziemy niestety informacji dokładnych, w rodzaju: konstrukcja A, mur B, klasa RCx, użyj elementu mocującego Y lub elementu mocującego przenoszącego określone obciążenie bądź sklasyfikowanego w określony sposób. Nasza krajowa publikacja, czyli wytyczne ITB, oprócz krótkiej wzmianki na jednej ze stron nie podejmują tematu w ogóle. Wszystkie zalecenia dotyczące montażu POW, wynikające z wytycznych RAL oraz ITB zalecają indywidualne podejście do każdego montażu. Wskazują sposoby i metody obliczeń elementu montażowego i sprawdzenie jego przydatności. Wynika to z liczby możliwych do zastosowania kombinacji połączenia danego elementu montażowego z murem. Pomimo tego, niektórzy producenci czy też dostawcy komponentów wykonują w laboratoriach pojedyncze badania zmierzające do sklasyfikowania ich wyrobów. Problemem jest jednak brak czegoś w rodzaju ich kaskadowości.

Weźmy dla przykładu sytuację, w której włamywacz staje przed oknem z opisanym śrubokrętem o długości 365 mm, z zamiarem wyważenia stolarki i wtargnięcia do środka. Wbija narzędzie między skrzydło a ramę i wywiera na nie nacisk FA = 60 kg. To działanie powoduje nacisk na skrzydło FR = 670 kg i na ramę ościeżnicy R = 730 kg. Skutkiem tego jest zamiana 60 kg pochodzących z ręki napastnika na 670 i 730 – tak działa dźwignia.

Wywołana reakcja na skrzydło (FR = 670 kg) powoduje oddziaływanie na nie w kierunku prostopadłym (wepchnięcie skrzydła do środka) siły o wartości FRy = 335 kg. Naszą obroną przed tym działaniem jest zastosowane w konstrukcji profili o odpowiedniej sztywności, odpowiedniej klasy szyby oraz wklejenie wkładu szybowego. Podobna siła, Ry = 365 kg, oddziałuje na ramę ościeżnicy wpychając ją tym samym w mur. W tym przypadku tak samo ważne jest zastosowanie w konstrukcji profili o odpowiedniej sztywności jak również użycie właściwych elementów montażowych zamocowanych w określonych odstępach oraz użycie uszczelnień o określonej odporności na ściskanie.

W czasie niektórych badań laboratoryjnych konstrukcji POW w klasie RC3, oddziałuje się na tę konstrukcję siłą rzędu 6 kN, czyli ok. 600 kg. Taką siłę należałoby przenieść poprzez elementy montażowe na mur. To jest oczywiście mechanika teoretyczna i można się spierać co do realnych wartości tych sił. Również fakt, że okno jest strukturą elastyczną spowoduje pewne zmiany. Pokazuje to jednak skalę problemu, jakiemu musi się przeciwstawić montaż konstrukcji POW i jakie siły muszą być przeniesione na mur.

Zalety montażu RC2/RC3

Decydując się na konstrukcje POW musimy liczyć się z dopłatami zależnymi od klasy. Związane są zarówno z samą konstrukcją, jak również z jej montażem. Do każdego skrzydła okiennego lub drzwiowego musimy doliczyć za klamkę z kluczem oraz elementy dodatkowe montowane po stronie okuć. Jednak najpoważniejsze są dopłaty za wkłady szybowe w klasach P4A lub P5A, które kosztują około kilkuset złotych za m².

Sumując, możemy założyć, że chęć posiadania konstrukcji POW, to w przypadku niewielkiego domu dodatkowy wydatek rzędu nawet kilku tysięcy złotych. Żeby ochrona była jednak pełna, należy do tego doliczyć jeszcze system monitorujący i powiadamiający. Niestety, patrząc na to od strony finansowej, nie będziemy mieć żadnych korzyści z tytułu posiadania konstrukcji POW. Ubezpieczając dom wyposażony w nie, licząc przy tym na zniżki w składkach, możemy się rozczarować odnosząc ich wielkość do wydatków poniesionych na zakup konstrukcji POW. Dla ubezpieczyciela nie ma żadnego znaczenia, jaki poziom zabezpieczenia zastosowaliśmy. Co gorsza, w przypadku choćby próby włamania, posiadanie konstrukcji POW może okazać się nawet dość znacznym kosztem. Wynika to z tego, że będziemy musieli wymienić co najmniej całe zdewastowane okno, a nie sam wkład szybowy, jak w przypadku zwykłych okien. Jest jednak także korzyść niemożliwa do wycenienia. Nasze bezpieczeństwo, a może nawet zdrowie. To ceny nie ma.

Przywołane dokumenty

• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych.
• Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Tekst jednolity ogłoszony w Dz.U. 2019 poz. 1065.
• PN-EN 14351-1+A2:2016-10 Okna i drzwi. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Cześć 1: Okna i drzwi zewnętrzne.
• PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Wymagania i klasyfikacja.
• PN-EN 1628+A1:2016-02 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na obciążenia statyczne.
• PN-EN 1629+A1:2016-02 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na obciążenia dynamiczne.
• PN-EN 1630+A1:2016-02 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje. Odporność na włamanie. Metoda badania dla określenia odporności na próby włamania ręcznego.  Montaż okien i drzwi balkonowych. Zeszyt 6. Instytut Techniki Budowlanej, 2016.
• Wytyczne do montażu okien i drzwi zewnętrznych do budynków nowych i remontowanych. Wspólne opracowanie RAL Quality Assurance Association Windows, Facades & Doors e.V. oraz IFT Rosenheim – Institut für Fenstertechnik e.V., Wydanie polskie: 2018.
• IFT-Richtlinie MO-02/1 – Baukörperanschluss von Fenstern, Teil 2 Verfahren zur Ermittlung der Gebrauchstauglichkeit von Befestigungssystemen. IFT Rosenheim, 2015.

Forum Branżowe, miesięcznik branżowy o stolarce otworowej