Okno – czym jest? Definicja, rodzaje okien, parametry, warunki techniczne, normy

Okna dostępne na rynku to bardzo duża lista propozycji. Możemy wybierać spośród wielu modeli o różnych kształtach, wykonanych z różnych materiałów i o różnych parametrach, które wpływają na ich właściwości użytkowe. Dodatkowo oferta okien zmienia się nieustannie, wraz z dynamicznymi zmianami zachodzącymi w budownictwie – zarówno, tymi dotyczącymi architektury budynków, jak i wymagań norm prawa budowlanego. Jakie zatem okna wybrać? W artykule znajdziecie odpowiedzi na wiele pytań z zakresu stolarki okiennej.

Spis treści

1. Czym jest okno? Definicja zawarta w normie
2. Nowoczesne okna, a definicja
3. Budowa i podstawowy podział okien
4. Rodzaje okien ze względu na użyty materiał
5. Podział okien ze względu na sposób otwierania
6. Rodzaje okien ze względu na konstrukcję
7. Typy okien dachowych
8. Nowoczesne okna z szybami zespolonymi - najlepsza izolacja termiczna
9. Typowe i nietypowe kształty okien
10. Warunki techniczne (WT) 2021 - wymagania dla okien
11. Na jakie parametry techniczne zwrócić uwagę wybierając okna
12. Na co jeszcze zwrócić uwagę wybierając okna?
13. Powierzchnia i wysokość okna - warunki techniczne

Czym jest okno? Definicja zawarta w normie

Okno to element budowlany przeznaczony do zamykania otworu w ścianie lub pochyłym dachu. Umożliwia ono dopływ światła do pomieszczenia i gwarantuje wentylację. To definicja, która została zawarta w normie PN-EN 12519:2007 „Okna i drzwi – Terminologia.”

Nowoczesne okna, a definicja

Okna to faktycznie podstawowe źródło światła dziennego w każdym domu, mieszkaniu czy obiekcie użyteczności publicznej. To również niezawodna wentylacja. Jednak w dzisiejszych czasach, ta podstawowa definicja wydaje się być niepełna. A to dlatego, że wybór materiałów, kształtów i cech użytkowych nowoczesnych okien jest z roku na rok coraz większy. Determinują to nowoczesne trendy, technologie, wymagania techniczno-budowlane oraz oczekiwania coraz bardziej wymagającego klienta. Ten z kolei musi dużo wiedzieć o dostępnych możliwościach wyboru, aby podjąć dobre decyzje podczas zakupu stolarki. W artykule znajdziecie charakterystykę różnych rodzajów okien, w tym tych najbardziej popularnych oraz informacje na temat aktualnie obowiązujących norm i warunków technicznych.

Budowa i podstawowy podział okien

Każde okno składa się z ramy wypełnionej szkleniem. Całość nazywany skrzydłem okiennym, prawym lub lewym - w zależności od strony zamontowania zawiasów. Montowane jest ono w ościeżnicy osadzonej w murze.

Podstawowy odział okien ze względu na sposób montażu:

• elewacyjne (fasadowe), czyli wbudowane w ścianę
• dachowe (połaciowe), czyli wbudowane w płaszczyznę dachu

Aktualnie najlepsze parametry izolacyjności gwarantują nowoczesne okna jednoramowe, wypełnione dwiema lub trzema szybami zespolonymi typu float.

Dowiedz się dlaczego tak jest. Poniżej dokładna charakterystyka poszczególnych typów okien.

Rodzaje okien ze względu na użyty materiał

Na rynku dostępne są okna wykonane z następujących materiałów:

• okna drewniane – najbardziej tradycyjne okna. Do ich produkcji stosuje się drewno klejone warstwowo, aby ramy okienne nie odkształcały się pod wpływem zmian wilgotności i temperatury. Na terenie naszego kraju do produkcji okien najczęściej wykorzystuje się drewno modrzewiowe, dębowe, świerkowe (najpopularniejsze) i sosnowe. Trzeba zaznaczyć, że stare okna drewniane miały zupełnie inną konstrukcję (skrzynkową z podwójną szybą). Współczesne okna drewniane produkowane są przy pomocy zaawansowanych technologicznie i precyzyjnych maszyn. Muszą być przede wszystkim energooszczędne, dlatego aktualnie na rynku dostępne są okna drewniane 3- i 4-szybowe. Wszystkie okna drewniane wymagają częstej renowacji i nie są tanie, szczególnie dębowe i modrzewiowe, za to odznaczają się dużą trwałością. Najmniej trwałe są okna sosnowe.

• okna plastikowe (PVC, PCW) - wytwarzane są z wysokoudarowego polichlorku winylu. W odróżnieniu od okien drewnianych nie wymagają renowacji i są łatwe w utrzymaniu. PVC to materiał charakteryzujący się bardzo dobrą izolacyjnością cieplną oraz wytrzymałością. Reaguje jednak na zmiany temperatury (rozszerza się i kurczy). Dlatego warto raz w roku sprawdzić docisk skrzydła do ościeżnicy i w razie potrzeby wyregulować okno. Współczesne okna plastikowe osiągają bardzo zbliżone parametry akustyczne i podobną szczelność do okien drewnianych. Są też tańsze. Brakuje im jednak uroku prawdziwych, drewnianych ram okiennych.

• okna aluminiowe – ramy takich okien są sztywne, bardzo wytrzymałe i odporne na działanie jakichkolwiek czynników zewnętrznych (wilgoć, temperaturę). To odpowiedź producentów okien na współczesne trendy i oczekiwania klientów. Bardzo dobrze sprawdzają się, w tak modnych aktualnie, dużych przeszkleniach. Jednak okno w formie „szklanej ściany” w aluminiowej ramie oznacza słabszą izolacyjność cieplną w porównaniu do okien plastikowych i drewnianych. Poprawa tej właściwości okien aluminiowych to aktualnie największe wyzwanie dla producentów okien. Niewątpliwą zaletą tych okien jest to, że ich ramy mogą być anodowane lub malowane proszkowo na niemal dowolny kolor.

• okna stalowe – okna te, podobnie jak aluminiowe, nie gwarantują wysokiej izolacyjności cieplnej, za to są sztywne i trwałe. Stosowane są najczęściej w budynkach rewitalizowanych. Dzięki nim zabytkowe budynki, fabryki odzyskują oryginalny kształt i wygląd okien. Zaletą stali jest to, że można ją dowolnie kształtować i łączyć w solidną konstrukcję.

Podział okien ze względu na sposób otwierania

Najczęściej występujące rodzaje okien ze względu na ich sposób otwierania:

• nieotwierane – stosowane najczęściej w przypadku dużych przeszkleń oraz w wieżowcach, wszędzie tam gdzie nie trzeba otwierać okien w celu zapewnienia odpowiedniej wentylacji.
• uchylne – najczęściej stosowane w halach sportowych, budynkach użyteczności publicznej i przemysłowych oraz biurowcach. Tam gdzie rozwieranie okien nie jest potrzebne.
• rozwierne - otwierane do środka pomieszczenia lub na zewnątrz.
• rozwierno-uchylne - otwierane lub uchylenie do wewnątrz pomieszczenia. To jedne z najczęściej wybieranych okien.
• obrotowe - otwierają się poprzez obrót skrzydła wokół osi, która znajduje się pośrodku skrzydła. Najczęściej stosowane w galeriach i obiektach użyteczności publicznej.
• uchylno-obrotowe - można je uchylać od góry, ponadto istnieje możliwość obrotu dolnej krawędzi wokół krawędzi górnej.
• przesuwne – stosowane przede wszystkim w oknach tarasowych. Ich skrzydła nie rozwierają się, mogą być przesuwane w pionie lub poziomie.
• uchylno-przesuwne – skrzydła mogą być uchylane lub otwierane poprzez przesunięcie.
• odchylne – podobne do okien uchylnych, z tą różnicą, że otwiera się je na zewnątrz, od dołu (praktyczne rozwiązanie podczas deszczu).

Rodzaje okien ze względu na konstrukcję

Najpopularniejsze i jednocześnie najprostsze w swojej budowie są okna jednoramowe. Pozostałe typy okien charakterystyczne są raczej dla budownictwa starszego typu.

• okna jednoramowe - rama i jedno pojedyncze skrzydło okienne, zwykle wyposażone w szyby zespolone z uszczelką. Mają dobre właściwości izolacyjne.
• okna krosnowe – pojedyncze skrzydło okienne nieotwierane lub otwierane do wewnątrz, którego ramą jest krosno. Mają niewielką izolacyjność termiczną i akustyczną, stosowane głównie na poddaszach i w piwnicach.
• okna ościeżnicowe – składają się z ościeżnicy i podwójnych skrzydeł okiennych. Jedno ze skrzydeł otwiera się do wewnątrz (można demontować w sezonie letnim), drugie na zewnątrz budynku. Coraz rzadziej stosowane ze względu na niezbyt dobre parametry izolacyjne.
• okna skrzynkowe – konstrukcja z krosna i ościeżnicy, do których mocuje się podwójne skrzydła otwierane do środka. Rzadko stosuje się je w nowoczesnym budownictwie.

Typy okien dachowych

Okna dachowe (połaciowe) różnią się od fasadowych przede wszystkim sposobem otwierania. To ważna cecha, która decyduje o funkcjonalności stolarki. Możemy wybierać pomiędzy następującymi typami okien:

• okno obrotowe – najpopularniejsze i jednocześnie najtańsze. Oś obrotu znajduje się w połowie wysokości skrzydła. Możliwe obrócenie skrzydła o 180°.
• okno uchylne – równie popularne. Oś obrotu umieszczona jest w górnej krawędzi ramy.
• okno uchylno-obrotowe – znacznie droższe połączenie poprzedników. Okno takie ma dwie osie obrotowe - jedna na górnej krawędzi (uchylanie skrzydła do 30°), druga w połowie ramy (obracanie skrzydła o 180°).
• okno wysokoosiowe – najnowocześniejsze, ale też najdroższe. To wersja okna obrotowego z osią obrotu w ¾ wysokości ramy. Unoszenie okna wspomagają siłowniki.
• okna kolankowe i balkonowe – składają się z dwóch części: dolnej, która jest oknem w fasadzie lub w przypadku okien balkonowych, po otwarciu staje się balustradą i górnej umieszczonej w połaci dachowej. Można je otwierać w sposób uchylny i rozwierny.

Nowoczesne okna z szybami zespolonymi - najlepsza izolacja termiczna

Producenci okien coraz częściej do produkcji stolarki wykorzystują szyby zespolone tzw. szwedzkie, gdyż gwarantują one dobrą izolację termiczną, wysoką trwałość i przejrzystość.

Szyby w oknach najczęściej montowane jako gotowe pakiety szybowe. Zbudowane są z dwóch scalonych ze sobą szyb (zewnętrznej i wewnętrznej), często montuje się również trzecią, a nawet czwartą szybę pomiędzy nimi. Przestrzeń pomiędzy taflami jest hermetycznie uszczelniona i wypełniona gazem (z reguły argonem lub kryptonem) wymieszanym z powietrzem. To właśnie gaz decyduje w dużym stopniu o izolacyjności akustycznej oraz współczynniku przenikania ciepła danego okna. Dodatkowo szyby zespolone z powłoką antyrefleksyjną mają zdolność do odbijania promieni słonecznych, dzięki czemu w gorące letnie dni wnętrze mieszkania nie nagrzewa się.

Typowe i nietypowe kształty okien

Najbardziej powszechnym kształtem okien jest prostokątny, w tym też kwadratowy. W dalszej kolejności mamy kształty mniej typowe: trójkątne, okrągłe, łukowe i trapezowe.

Producenci stolarki okiennej muszą sprostać wymogom architektów w kwestii nietypowych kształtów okien, gdyż ci mają pełną dowolność w kwestii ich projektowania. W takim przypadku dobór odpowiedniej technologii jest kluczowy, gdyż zaprojektowany kształt musi spełniać nie tylko wymogi estetyczne, ale i techniczne.

Warunki techniczne (WT) 2021 - wymagania dla okien

WT 2021 to określenie dotyczące nowych wymagań stawianych budynkom, które powstaną od 2021 roku. Zmiany wprowadzane są ze względu na rozwój technologiczny zachodzący w branży budowlanej. Coraz bardziej wyśrubowane zalecenia ustawodawcy dążą do osiągnięcia jak największej energooszczędności budynków.

Zgodnie z dyrektywą europejską 2010/31/UE od 1 stycznia 2021 wszystkie nowe budynki powinny się charakteryzować niemal zerowym zapotrzebowaniem na energię niezbędną do ich ogrzewania. Obostrzenia dotyczą również stolarki okiennej. Poprawienie parametrów jej izolacyjności, ma zmniejszyć zapotrzebowanie budynku na ciepło, a to ma znaczenie w ogólnym bilansie energetycznym budynku (EP).

Zmiany jakie zostały wprowadzone dla stolarki okiennej od 2021 roku:

Na jakie parametry techniczne zwrócić uwagę wybierając okna

Energooszczędność, czyli współczynnik przenikania ciepła dla całego okna Uw. Im niższa wartość, tym lepiej, ponieważ w chłodne dni mniej ciepła będzie uciekać z domu. Szczególnie teraz po nowelizacji warunków technicznych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, w nowo budowanych domach należy montować okna fasadowe i drzwi tarasowe o współczynniku Uw nie przekraczającym 0,9 W/m²K. W przypadku okien dachowych może on wynosić maksymalnie 1,1 W/m²K.

Wartość współczynnika Uw zależy od zastosowanego pakietu szybowego, rodzaju profili okiennych i ramek dystansowych. Najcieplejsze są okna 3- i 4-szybowe ze szkłem niskoemisyjnym, z ciepłymi ramki dystansowymi oraz przestrzeniami międzyszybowymi wypełnionymi gazami szlachetnymi, np. argonem. Izolacyjność cieplna ram zależna jest od grubości oraz rodzaju materiału, z którego zostały wykonane. Najlepiej w tym przypadku sprawdzi się drewno.

Szczelność - poziom szczelności określa parametr przepuszczalności powietrza (klasy od 1 do 4). W tym przypadku ważne są okucia i system uszczelniania. Najlepiej sprawdzą się uszczelki z syntetycznego kauczuku EPDM, większa ilość warstw uszczelek np. 3 lub 4. Nowoczesne okucia rozmieszczane są na całym obwodzie skrzydła okna, aby zapewnić odpowiedni docisk ramy do ościeżnicy. W przypadku bardzo szczelnych okien należy zadbać o właściwą wentylację w domu.

Wodoszczelność – poziom wodoszczelności okien określają klasy od 1A do 9A (przy najwyższej woda nie dostanie się do pomieszczenia nawet, gdy wiatr wieje z prędkością 112 km/h). Stosuje się też oznaczenia Exxx, gdzie określana jest wartość ciśnienia, np. klasa E 800 Pa oznacza, że okna nie przepuszczą deszczu nawet przy wietrze wiejącym z prędkością 130 km/h. 

Odporność na silny wiatr – istnieje też współczynnik odporności na obciążenie wiatrem. Jego wartość jest oznaczana literą A, B lub C (wielkość ugięcia ramy) oraz cyfrą od 1 do 5 (wartość ciśnienia). Najmniej wytrzymałe są okna klasy A-1. Klasa C-5 oznacza, że okno nie powinno zostać uszkodzone nawet przy wietrze wiejącym z prędkością 200 km/h. Wskaźnik ten należy dobierać w zależności od warunków pogodowych panujących w miejscu zamieszkania, np. w górach i nad morzem zaleca się klasy C4 i C5.

Ochrona przed hałasem - współczynnik tłumienia hałasu Rw, wyrażany w decybelach (dB). Im wyższa jego wartość, tym lepsza ochrona przed dźwiękami dobiegającymi z zewnątrz. 

Zabezpieczenie przed włamaniem – na rynku dostępne są drzwi o podwyższonej odporności na włamanie. Przydatne szczególnie w przypadku dużych okien tarasowych. Mają one odpowiednie wzmocnienia m.in. okucia antywyważeniowe, szyby antywłamaniowe i klamki zamykane na klucz, które utrudniają intruzom wtargnięcie do środka.

Na co jeszcze zwrócić uwagę wybierając okna?

Ramy nowoczesnych okien dostępne są w wielu kolorach, przy czym mogą być one różne na zewnątrz i wewnątrz pomieszczenia. Dzięki temu możliwe jest idealne dopasowanie ich wyglądu do elewacji budynku i stylu wnętrza. Na przykład okna plastikowe mogą być białe lub okleinowane, lakierowane i fornirowane na niemal dowolny odcień.

Do wyboru mamy również okna zlicowane, gdzie skrzydło i ościeżnica leżą w jednej płaszczyźnie oraz niezlicowane i półzlicowane, gdzie nie leżą one w jednej płaszczyźnie. Na rynku dostępne są też okna ze szprosami, wykonanymi z aluminium lub kompozytów tworzyw sztucznych, chowane pomiędzy szybami i nakładane na nie.

Te wybory zadecydują o estetyce całego budynku.

Powierzchnia i wysokość okna - warunki techniczne

Zgodnie z § 301 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie:

Powierzchnia okien:

• W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze względów na przeznaczenie - co najmniej 1:12 (§ 57 ust. 2.)

Wysokość okien:

• W budynku na kondygnacjach położonych poniżej 25 m nad terenem odległość między górną krawędzią wewnętrznego podokiennika a podłogą powinna wynosić co najmniej 0,85 m, z wyjątkiem przyziemia oraz ścianek podokiennych w loggii, na tarasie lub galerii, gdzie nie podlega ona ograniczeniom.
• W budynku na kondygnacjach położonych powyżej 25 m nad terenem między górną krawędzią podokiennika a podłogą należy zachować odległość co najmniej 1,1 m, z wyjątkiem okien wychodzących na loggie, tarasy lub galerie.

Wysokość położenia podokiennika, określona powyżej może być pomniejszona, pod warunkiem zastosowania zabezpieczenia okna balustradą do wymaganej wysokości lub zastosowania w tej części okna skrzydła nie otwieranego i szkła o podwyższonej wytrzymałości.

Marzena Sarniewicz