Bramy przeciwpożarowe – aktualne przepisy

Bramy przeciwpożarowe powinny spełniać wymagania techniczno-budowlane w kwestii ochrony pożarowej, wynikające z aktualnych przepisów formalnoprawnych. Dotyczy to także parametrów funkcjonalno-użytkowych poszczególnych rozwiązań konstrukcyjnych bram przeciwpożarowych.

Spis treści

1. Bramy przeciwpożarowe przepisy
2. Klasy odporności ogniowej bram przeciwpożarowych
3. Bramy przeciwpożarowe – wprowadzanie do obrotu
4. Normy dla bram przeciwpożarowych
5. Bramy przeciwpożarowe – wymagania i badania odporności ogniowej

Bramy przeciwpożarowe przepisy

Bramy przeciwpożarowe, tak jak inne wyroby budowlane związane z budynkiem podlegają odpowiednim przepisom. Podstawowym dokumentem regulującym zagadnienia budownictwa w Polsce jest Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity w DzU z 2020 r., poz. 1333). Zawarto w niej, na odpowiednim poziomie ogólności, również wymagania z zakresu ochrony pożarowej budynków. W jednym z zapisów podano, że obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym w regulacjach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając m.in. spełnienie wymagań podstawowych, również tych dotyczących bezpieczeństwa pożarowego.

Do przepisu, który definiuje szeroko rozumiane wymagania pożarowe dotyczące wyrobów budowlanych (w tym bram przeciwpożarowych), należy zaliczyć rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Problematyce bezpieczeństwa pożarowego poświęcony jest dział VI, zawierający m.in. zagadnienia dotyczące odporności pożarowej budynków, stref i oddzieleń pożarowych oraz wymagań przeciwpożarowych dla elementów wykończenia wnętrz i wyposażenia stałego.

W skład ww. dokumentu wchodzą również załączniki związane z bezpieczeństwem pożarowym. Załącznik 1 obejmuje wykaz polskich norm zawartych w rozporządzeniu, których stosowanie jest dobrowolne, z powodu jednak ich przywołania w rozporządzeniu stają się obowiązkowe. Są to m.in. normy określające szczegółowe wymagania z zakresu bezpieczeństwa pożarowego oraz klasyfikacji ogniowej. W załączniku 2 ujęto natomiast określenia dotyczące palności i rozprzestrzeniania ognia, a także odpowiadające im europejskie klasy reakcji na ogień itp. W rozporządzeniu umieszczono również rozdział dotyczący stref pożarowych i oddzieleń przeciwpożarowych, z którego wynikają klasy odporności ogniowej elementów tych oddzieleń oraz zamknięć znajdujących się w nich otworów. Informacje odnośnie klas odporności ogniowej bram przeciwpożarowych przedstawiono w poniższej tabeli (bramy zalicza się do innych zamknięć).

Klasy odporności ogniowej bram przeciwpożarowych

Aby brama przeciwpożarowa o danej konstrukcji uzyskała określoną klasę odporności ogniowej, np. EI 60, powinna spełniać wymagane parametry techniczne w zakresie izolacyjności ogniowej (I) oraz szczelności ogniowej (E) w czasie co najmniej 60 min. Ponadto brama przeciwpożarowa musi być wyposażona w urządzenia zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru, a te zainstalowane na drogach ewakuacyjnych powinny mieć drzwi otwierane ręcznie.

Bramy przeciwpożarowe – wprowadzanie do obrotu

Bramy przeciwpożarowe, tak jak inne wyroby budowlane podlegają tym samym ogólnym zasadom wprowadzania ich do obrotu oraz wymaganiom dodatkowym. Do zasadniczych aktów prawnych w tym zakresie należy Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (DzU nr 92, poz. 881 z późn. zm.) oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. Zgodnie z tymi dokumentami wyrób budowlany może być wprowadzony do obrotu m.in., gdy ma oznakowanie CE, co dowodzi, że obejmuje go norma zharmonizowana lub jest zgodny z wydaną dla niego europejską oceną techniczną.

Ponadto bramy przeciwpożarowe jako produkty, które mają być zastosowane w oddzieleniach przeciwpożarowych, podlegają pierwszemu systemowi oceny i weryfikacji stałości właściwości użytkowych. System ten opiera się na następujących zasadach:

• producent przeprowadza zakładową kontrolę produkcji (ZKP) oraz dalsze badania próbek pobranych w zakładzie zgodnie z ustalonym planem,
• notyfikowana jednostka certyfikująca wyrób wydaje certyfikat stałości właściwości użytkowych wyrobu na podstawie ustalenia jego typu (poprzez badania), obliczeń itp., a także dokonuje wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i zakładowej kontroli produkcji, później zaś jej stałego nadzoru i oceny.

Bramy przeciwpożarowe obejmuje zharmonizowana norma wyrobu PN-EN 16034:2014-11 „Drzwi, bramy i otwieralne okna. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne. Właściwości dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności”. Na jej podstawie nie można zdefiniować danej bramy przeciwpożarowej w kompleksowy sposób, gdyż niezbędne jest zadeklarowanie albo udowodnienie wynikami badań podstawowych charakterystyk określonych w normach wyrobów bez właściwości dotyczących odporności ogniowej. Takim dokumentem w zakresie bram jest norma PN-EN 13241-1+A2:2016-10 „Bramy. Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne”. Z ww. zapisów wynika, że budowlane wyroby przeciwpożarowe, w tym bramy przeciwpożarowe, są w nieco inny sposób wprowadzane do obrotu niż produkty, które nie mają odporności ogniowej. Należy więc w pierwszej kolejności udowodnić, że wyrób budowlany będący urządzeniem przeciwpożarowym, jak np. brama przeciwpożarowe, może być zastosowany jako standardowy (bez odporności ogniowej). Dopiero kolejnym krokiem jest przeprowadzenie badań odporności ogniowej i nadanie cech przeciwpożarowych.

Normy dla bram przeciwpożarowych

Brama przeciwpożarowa powinna spełniać przede wszystkim wymagania ogólne, sformułowane w normie PN-EN 13241-1+A2:2016-10. Są one związane z bezpieczeństwem oraz eksploatacją, z wyjątkiem odporności ogniowej i dymoszczelności. Dotyczą bram przeznaczonych do instalowania na obszarach znajdujących się w zasięgu ludzi i których głównym zastosowaniem jest stworzenie bezpiecznego dostępu dla towarów i pojazdów, wraz z towarzyszącymi im osobami w obiektach przemysłowych, handlowych i mieszkalnych. Wyroby te mogą być uruchamiane ręcznie lub napędem oraz zawierać drzwi przejściowe wbudowane w skrzydło bramowe.

W postanowieniach normy zaznaczono m.in., że przy wyborze bramy i jej specyfikacji niezbędne jest uwzględnienie miejsca instalacji oraz wymagań eksploatacyjnych.

Do podstawowych wymagań zaliczono:

• aspekty mechaniczne – określane trwałością i wytrzymałością mechaniczną, zabezpieczeniem przed cięciem i potknięciem, siłą potrzebną do obsługi ręcznej itp.,
• uruchamianie za pomocą napędu – obejmujące m.in. ochronę przed zgnieceniem, ścinaniem i wciągnięciem, siły wywierane, bezpieczeństwo elektryczne i kompatybilność elektromagnetyczną,
• dodatkowe – dotyczące właściwości specjalnych, do których należą: wodoszczelność, odporność na obciążenie wiatrem, hałas, opór cieplny i przepuszczalność powietrza.

Przedstawiony dokument odwołuje się ponadto do szeregu norm określających szczegółowe wymagania związane z aspektami mechanicznymi, bezpieczeństwem użytkowania bram z napędem, odpornością na obciążenia wiatrem, instalowaniem oraz użytkowaniem itp. Najistotniejsze z tych norm przedstawiono poniżej.

PN-EN 12604:2002 „Bramy. Aspekty mechaniczne. Wymagania” – określa warunki eksploatacyjne. W postanowieniach ogólnych zaleca się takie zaprojektowanie i skonstruowanie bramy, aby można ją było w bezpieczny sposób zainstalować, konserwować, naprawiać i użytkować. Obejmują m.in. następujące zalecenia:

• brama nie powinna być przyczyną obrażeń lub uszkodzeń z powodu niezamierzonych, zamierzonych lub niekontrolowanych ruchów skrzydła,
• wszystkie elementy instalacji bramy (stałe i ruchome) powinny być pod każdym względem właściwej konstrukcji, z odpowiedniego materiału, o należytej wytrzymałości i bez wyraźnych wad,
• skrzydło oraz wszystkie ruchome części systemu bramowego powinny być zaprojektowane i skonstruowane w sposób zapobiegający spadnięciu w dół, runięciu lub wykolejeniu w trakcie normalnego działania, zetknięcia się ze stałą przeszkodą lub w przypadku awarii zawieszenia,
• elementy mechaniczne bramy powinny być tak zaprojektowane, aby w miarę możliwości wyeliminować ryzyko zgniecenia, cięcia, odcięcia, wplątania i pochwycenia operatora lub innych osób.

PN-EN 12453:2002 „Bramy. Bezpieczeństwo użytkowania bram z napędem. Wymagania” – w szczegółowy sposób określa zagrożenia, które mogą wystąpić w trakcie użytkowania bramy z napędem. Zaliczono do nich przykładowo niebezpieczeństwo zgniecenia, wciągnięcia, uderzenia, uwięzienia, uniesienia osób lub spowodowane przez napęd. Zawiera wymagania eliminujące wymienione powyżej oraz inne sytuacje zagrożenia.

Dotyczą one m.in. zastosowania następujących środków:

• wprowadzenie bezpiecznych odległości,
• zainstalowanie osłon w postaci obudowy, pokrywy, osłony pełnej oraz stałych skrzydeł ochronnych,
• właściwe ukształtowanie elementów wystających i powierzchni zewnętrznej skrzydeł,
• uruchamianie bramy systemem sterowania czuwakowego,
• ograniczenie sił wytwarzanych przez skrzydło bramy, gdy napotka ono osobę lub przeszkodę,
• instalowanie czujnikowych urządzeń zabezpieczających:
• czułych na nacisk (PSPE) lub elektroczułych (ESPE).

PN-EN 12635:2004 „Bramy. Instalowanie i użytkowanie” – ustala informacje, które powinny być dostarczone przez producenta bramy w celu zapewnienia bezpiecznego instalowania, działania i użytkowania, łącznie z konserwacją i naprawą. Zaznaczono w niej, że dokumentacja dotycząca bramy, jej zainstalowania, wymagań w zakresie konserwacji, wraz z zawartymi diagramami, powinna być czytelna i napisana w języku obowiązującym w kraju, w którym wyrób będzie instalowany. W normie podano, co powinny zawierać poszczególne instrukcje i dokumentacja bramy, oraz zalecenie, że po zakończeniu instalowania właścicielowi należy przekazać następujące dokumenty: instrukcję obsługi i bieżącej konserwacji oraz książkę raportową (w przypadku bram z napędem).

PN-EN 12424:2002 „Bramy. Odporność na obciążenie wiatrem. Klasyfikacja” – zawiera klasyfikację odporności na obciążenia wiatrem bram będących w położeniu zamkniętym. Oznacza zdolność bramy do stawiania oporu określonemu ciśnieniu różnicowemu wywołanemu działaniem wiatru. Bramy należy więc tak zaprojektować, aby wytrzymały dane ciśnienie różnicowe wytworzone przez wiatr, i nadać klasę zgodnie z pięcioma (od 1 do 5) podanymi w normie, odpowiadającymi ciśnieniu o wartości od 300 do 1000 Pa.

Bramy przeciwpożarowe – wymagania i badania odporności ogniowej

Bramy przeciwpożarowe podlegają wymaganiom eksploatacyjnym i związanym z bezpieczeństwem, odnoszącym się do wszystkich wyrobów przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych, przeznaczonych do stosowania w przegrodach ogniowych oraz na drogach ewakuacyjnych. Wymagania te zostały zawarte w prezentowanej już normie PN-EN 16034:2014-11. Opisano w niej wszystkie charakterystyczne właściwości drzwi, bram i okien otwieralnych, które są związane z odpornością ogniową i dymoszczelnością. Jednym z podstawowych wymagań w odniesieniu m.in. do bram przeciwpożarowych jest osiągnięcie takiego położenia zamkniętego, w którym byłaby możliwość uzyskania deklarowanej skuteczności działania w zakresie odporności ogniowej lub dymoszczelności. Badania odporności ogniowej przeprowadza się na specjalnie wybranej próbce, zgodnie z PN-EN 1634-1:2014 „Badanie odporności ogniowej i dymoszczelności zespołów drzwiowych, żaluzjowych i otwieralnych okien oraz elementów okuć budowlanych. Część 1: Badanie odporności ogniowej zespołów drzwiowych, żaluzjowych i otwieralnych okien”. Wykonujące je laboratorium określa odporność ogniową na podstawie porównania zakresu zastosowania podanego przez zleceniodawcę (zazwyczaj producenta) i tego wynikającego z badań zdefiniowanych w normie badawczej. Element próbny powinien mieć reprezentatywne wykończenie powierzchni, okucia budowlane i wyposażenie.

Podczas badania odporności ogniowej sprawdza się takie kryteria, jak nośność, szczelność oraz izolacyjność ogniowa. Definicje tych pojęć są następujące:

• odporność ogniowa – określa zdolność elementu budynku do spełniania ustalonych wymagań w warunkach odwzorowujących przebieg pożaru, a jego miarą jest wyrażony w minutach czas od momentu rozpoczęcia pożaru do chwili osiągnięcia przez element budynku jednego z trzech granicznych kryteriów w postaci nośności, szczelności lub izolacyjności,
• nośność ogniowa (R) – stan, w którym element próbny przestaje spełniać swoją funkcję nośną wskutek zniszczenia mechanicznego, utraty stateczności, przekroczenia granicznych wartości przemieszczeń lub odkształceń,
• izolacyjność ogniowa (I) – stan, w którym element próbny przestaje spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek przekroczenia na powierzchni nienagrzewanej granicznej wartości temperatury,
• szczelność ogniowa (E) – stan, w którym element próbny przestaje spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek rozszczelnienia przegrody (powstanie pęknięć lub szczelin o wymiarach przekraczających wartości graniczne) bądź pojawienia się ognia na powierzchni nienagrzewanej.

Zgodnie z normą PN-EN 16034:2014-11 zamknięcia przeciwpożarowe, w tym bramy przeciwpożarowe, powinny nie tylko przejść badania dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności, lecz także zostać sprawdzone pod względem funkcjonalnym w celu oceny ich zdolności do samoczynnego zamykania oraz zwolnienia (jeśli jest to wymagane). Pierwszą z nich należy obligatoryjnie weryfikować w przypadku każdego wyrobu objętego normą. Badanie polega głównie na tym, że na elemencie próbnym przeprowadza się 25 cykli otwierania i zamykania skrzydła. Z kolei zdolność do zwolnienia sprawdza się tylko w przypadkach, gdy wyrób przeciwpożarowy jest wyposażony w element utrzymujący go w stałej pozycji. W odniesieniu do bram przeciwpożarowych ma to miejsce, gdy w trakcie normalnego użytkowania są utrzymywane w pozycji otwartej, a zamykają się jedynie w przypadku zaistnienia pożaru. Sprawdzenie tej funkcji należy wykonać przed badaniem odporności ogniowej poprzez trzykrotne zasymulowanie sygnału pożarowego (np. przez odcięcie dopływu prądu). Każdy z nich powinien spowodować pełne zamknięcie bramy przeciwpożarowej.

Zagadnienia wymagań dla bram przeciwpożarowych są również objęte normą PN-EN 14600:2005 „Drzwi, bramy i otwieralne okna o właściwościach odporności ogniowej i/lub dymoszczelności. Wymagania i klasyfikacja”, w której w szczegółowy sposób przedstawiono problematykę właściwości odporności ogniowej wyrobów. Określono w niej wymagania i metody oceny zgodności niezbędne do wykazania, że zamierzona zdolność odporności ogniowej może być przyjęta dla całego założonego okresu trwałości użytkowej. W tym celu zawarto w niej kryteria funkcjonalne i metody badań/kontroli przewidziane dla wykazania trwałości funkcji samoczynnego zamykania oraz zdolności do działania, w połączeniu z odpornością ogniową i/lub dymoszczelną.

inż. Zbigniew Czajka