Okucia do okien. Jakie są rodzaje okuć do okien, jakie mają funkcje?

Okucia okienne znajdujące się pomiędzy skrzydłem a ramą okienną decydują o tym, jakie funkcje ma okno. Standardowe okucia do okien pozwalają na otwieranie, uchylanie i zamykanie skrzydła. Okucia okienne wywierają istotny wpływ na właściwości stolarki – odpowiadają za jej wytrzymałość, funkcjonalność, bezpieczeństwo antywłamaniowe oraz komfort obsługi. Podpowiadamy, czym charakteryzują się różne rodzaje okuć do okien i okuć do drzwi balkonowych.

Okucia do okien i drzwi to metalowe, zazwyczaj stalowe, elementy będące integralną częścią konstrukcji okien i drzwi. Umożliwiają operowanie skrzydłem – zamykanie, uchylanie, blokowanie i ustawianie w pozycji mikrorozszczelnienia. Dawniej okucia w oknach, okiennicach lub drzwiach drewnianych, stanowiły też dodatkowe wzmocnienie ramy i ościeżnicy. Obecnie produkuje je kilka firm, dlatego te same okucia do okien można znaleźć u różnych producentów. Co prawda inwestor nie kupuje samych okuć, ale mogą być one ważnym kryterium branym pod uwagę podczas zamawiania stolarki do budynku.

Okucia okienne - rodzaje

Do najpopularniejszych rodzajów okuć okiennych stosowanych w oknach i drzwiach balkonowych należą:

• Okucia do okien: rozwieralne – ich jedynym mechanizmem są zawiasy umieszczone na pionowych elementach ramy. Umożliwiają one tylko otwieranie i zamykanie skrzydła – nie mają żadnych dodatkowych funkcji. Mogą utrzymywać skrzydła o masie do 300 kg, natomiast wyroby z zawiasami ukrytymi, niewidocznymi po zamknięciu, jedynie do 150 kg, ponieważ nie mają aż takiej nośności;
• Okucia do okien: uchylne – przeznaczone są tylko do okien i umożliwiają wyłącznie odchylenie skrzydła od pionu. Ich zawiasy znajdują się w jego dolnej części, a na bokach jest mechanizm sterujący. Takie okucia okienne często zamiast klamki mają dźwignię umieszczoną od zewnątrz skrzydła lub schowaną i dostępną jedynie po otworzeniu sąsiedniego skrzydła (jak ma to miejsce w niektórych oknach dwuskrzydłowych bez stałego słupka). 
• Okucia do okien: rozwieralno-uchylne – pozwalają nie tylko na otworzenie skrzydła na oścież, lecz także na jego uchył. Ustawienie klamki poziomo powoduje rozwarcie, zaś pionowo do góry – uchył. Typowym elementem tego typu okuć do okien są zasuwnice (odpowiednik rygla w zamku) – mechanizmy łączące skrzydło z ościeżnicą po przekręceniu klamki. Mają również rozwórki, czyli systemy umożliwiające zmianę pozycji skrzydła z rozwartej na uchyloną. Są też oczywiście zawiasy, które utrzymują skrzydło i zapewniają jego rozwarcie. Tego rodzaju okna mają też dodatkowe funkcje, np. mikrorozszczelnienie – po ustawieniu klamki w pozycji skośnej. Umożliwia ono przewietrzanie pomieszczeń, podczas gdy okno jest zamknięte. Klamki niektórych okuć okiennych  rozwieralno-uchylnych są zamontowane w niestandardowym miejscu, np. bardzo nisko, aby umożliwić obsługę osobom niskim lub poruszającym się na wózku. Takie okucia okienne mogą utrzymywać skrzydła o masie do 200 (z widocznymi) lub 150 kg (z ukrytymi zawiasami).

Okucia do drzwi balkonowych - rodzaje

• Okucia do drzwi balkonowych: przesuwne (S) – umożliwiają jedynie przesunięcie skrzydła. Poruszają się po wewnętrznej lub zewnętrznej stronie przeszklenia stałego. Po zamknięciu skrzydło zachodzi na nieruchomą część przeszklenia. Do najważniejszych elementów takiego okucia  należą prowadnice i wózki (ze stałą lub regulowaną wysokością), na których przemieszcza się skrzydło, a także system ryglowania, zapewniający szczelne zamknięcie. Okucia do drzwi balkonowych: przesuwne (S)  sterowane są za pomocą klamki. Ponadto można je wzbogacić o zamek z wkładką bębenkową. Mogą udźwignąć skrzydło o masie do 140 kg;
• Okucia do drzwi balkonowych: uchylno-przesuwne (SK) – montowane są wyłącznie w drzwiach balkonowych. Sprawiają, że skrzydło przed przesunięciem uchyla się do przodu, dzięki czemu można je pozostawić także w takiej pozycji. Podobnie jak w innych oknach przesuwnych, takie rodzaje okuć mają prowadnice i wózki, umożliwiające przesuwanie na boki, oraz mechanizm uchyłu skrzydła, taki jak w oknach rozwieralno-uchylnych. Pozwalają one na budowę okien o wysokości do 270 cm i mogą udźwignąć ciężar do 200 kg. Najlepsze z nich mają w klamce dodatkową funkcję sterowania (zintegrowany mechanizm wspomagający), ułatwiającą obsługę nawet bardzo ciężkich skrzydeł. Wózki tandemowe wyposażone są w najdroższe z tego rodzaju okuć, bo aż w podwójne ich zestawy, dzięki czemu lepiej radzą sobie z dźwiganiem dużych i ciężkich skrzydeł. Dostępne są też takie z mechanizmem chroniącym przed ich przeciążeniem. Dobrej jakości wózki mają zamocowane szczotki samoczynnie oczyszczające prowadnicę. Tego typu okucia mają także liczne funkcje znane z okuć rozwieralno-uchylnych, np. blokadę błędnego obrotu klamki czy mikrowentylację.
• Okucia do drzwi balkonowych: podnośno-przesuwne (HS) - zwane też unośno-przesuwnymi, unoszono-przesuwnymi lub podnoszono-przesuwnymi. Po przekręceniu klamki skrzydło nieco się podnosi i można je wtedy przesunąć w bok. Elementem, dzięki któremu się porusza, są wózki przemieszczające się po prowadnicach (szynach) o długości do 6,5 m. W tego typu okuciach do drzwi balkonowych za ryglowanie odpowiadają zasuwnice i trzpienie w kształcie grzybka, mocowane na bokach skrzydła. Tego  rodzaju okucia mają zazwyczaj dwa punkty ryglowania – na dole i na górze. Sterowanie skrzydłami odbywa się tradycyjnie, przy użyciu klamki. Poruszają się one od strony pomieszczenia i można je zablokować w dowolnej pozycji. Nowocześniejsze modele w ogóle nie wymagają unoszenia skrzydła, podnosi się natomiast ich dolna uszczelka i wtedy dopiero da się je przesunąć. Mają one wówczas bardzo niski próg, niestanowiący bariery podczas przechodzenia z pomieszczenia na taras lub balkon. Mogą udźwignąć skrzydła o ciężarze do 400 kg;
• Okucia do drzwi balkonowych: harmonijkowe (FST) – przeznaczone do balkonowych okien harmonijkowych. Skrzydła są wzajemnie połączone zawiasami i poruszają się po szynie o długości do 6 m. Mogą udźwignąć ciężar do 80–130 kg.

Okucia do okien obwiedniowe

W oknach stosuje się tzw. okucia do okien obwiedniowe. Do ich podstawowych elementów należą zawiasy, rygle, zaczepy i mechanizmy umożliwiające uchył lub przesuw okna. Oprócz tego mogą one być wyposażone w:

• blokadę błędnego położenia klamki – która sprawia, że skrzydło najeżdża na ramę zawsze w tym samym poziomie; dzięki takiemu mechanizmowi otwieranie, zamykanie i uchylanie okna staje się precyzyjniejsze; nie trzeba przykładać szczególnej wagi do wykonywania tych czynności, dzięki czemu zapewniona zostaje większa wygoda obsługi i jej pełne bezpieczeństwo;
• nożyce do wielostopniowego uchyłu – pozwalające uchylać skrzydło okienne i blokować jego położenie w kilku pozycjach (nawet dziesięciu);
• podnośnik – unoszący lekko skrzydło w momencie, gdy przechodzi ono z pozycji otwartej do zamkniętej, co ułatwia obsługę zwłaszcza dużych skrzydeł;
• mechanizm ręcznej regulacji docisku skrzydła – element wyposażenia okien z PVC, których profile konstrukcyjne są podatne na działanie temperatury i mają niższą stabilność wymiarową niż ramy z drewna lub aluminium. Latem rozszerzają się one bowiem pod wpływem wysokiej temperatury – wtedy wystarczy zmniejszyć docisk skrzydła do ościeżnicy, przekręcając palcami rolkę zaczepu w odpowiednim kierunku. Zimą należy obrócić ją ponownie na pierwotną pozycję.

Są też okucia z trzecią funkcją (obok rozwarcia i uchyłu), którą jest równomierne wysunięcie skrzydła poza ościeżnicę, na odległość 6 mm. Umożliwia to skuteczniejszą wentylację niż mikrorozszczelnienie (w ciągu godziny zapewnia wymianę ok. 30% powietrza w pomieszczeniu), a ponadto nie kusi złodziei, ponieważ tak rozszczelnione okno z zewnątrz wygląda na zamknięte.

Okucia rozwieralno-uchylne do drzwi balkonowych powinny mieć tzw. zatrzask, który pozwala na zamknięcie drzwi od zewnątrz, np. po wyjściu na balkon.

Normy jakim podlegają okucia do okien i drzwi balkonowych

W przypadku okien i drzwi balkonowych jest to przede wszystkim norma: PN-EN 13126-1:2012 „Okucia budowlane. Okucia do okien i drzwi balkonowych. Wymagania i metody badań. Część 1: Wymagania wspólne dla wszystkich rodzajów okuć”.

W przypadku drzwi są to normy:

• PN-EN 179:2009 „Okucia budowlane. Zamknięcia awaryjne do wyjść uruchamiane klamką lub płytką naciskową, przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych. Wymagania i metody badań”
• PN-EN 1125:2009 „Okucia budowlane. Zamknięcia przeciwpaniczne do wyjść uruchamiane prętem poziomym, przeznaczone do stosowania na drogach ewakuacyjnych. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1154:1999/A1:2004 „Okucia budowlane. Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zamykania. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1155:1999/A1:2004 „Okucia budowlane. Przytrzymywacze elektryczne otwarcia drzwi rozwieranych i wahadłowych. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1158:1999/A1:2004 „Okucia budowlane. Regulatory kolejności zamykania skrzydeł drzwiowych. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1935:2003 „Okucia budowlane. Zawiasy jednoosiowe. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 12209:2016-04 „Okucia budowlane. Zamki. Zamki mechaniczne wraz z zaczepami. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1303:2015-07 „Okucia budowlane. Wkładki bębenkowe do zamków. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1906:2010 „Okucia budowlane. Klamki i gałki drzwiowe wraz z tarczami. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 1527:2013-05 „Okucia budowlane. Okucia do drzwi przesuwnych i drzwi składanych. Wymagania i metody badań”;
• PN-EN 12051:2002 „Okucia budowlane. Zasuwy drzwiowe i okienne. Wymagania i metody badań”.

Zgodnie z przedstawionymi normami okucia powinny spełniać wymagania dla konkretnej klasy, dotyczące poszczególnych ich cech, np. trwałości. Rozwieralno-uchylne muszą odpowiadać wymaganiom dla klasy 4. (15 tys. cykli otwierania i zamykania), a rozwieralne – dla klasy 5. (25 tys. cykli). Ponadto mają też obowiązek spełniać kryteria klasy 1. (zgodnie z normą PN-EN 13126-1 i -8), odnośnie do bezpieczeństwa użytkowania, oraz mieć min. 3. klasę, jeśli chodzi o odporność na korozję. Wymagania te dotyczą również szczelności okna. Okucia klasy 4. (według normy DIN EN 1027/12 208) zapewniają doskonałą ochronę przed przenikaniem wiatru, a te klasy 9. (według normy DIN EN 1026/12 207) – wody. Im wyższa klasa, tym lepiej.

Radosław Murat, Technik budowlany, dziennikarz, specjalista w dziedzinie budownictwa i remontów