Zamki do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie
Jednym z głównych zadań drzwi wejściowych do budynków i mieszkań jest zabezpieczenia przed możliwością ich nieuprawnionego sforsowania. Wymaga to m.in. wyposażenia drzwi w okucia, a szczególnie w zamki, charakteryzujące się zwiększoną odpornością na włamanie.
Spis treści
- Przepisy i normy dotyczące odporności na włamanie
- Klasy odporności od RC 1 do RC 3
- Klasy odporności od RC 4 do RC 6
- Rodzaje zamków do drzwi i sposób działania
- Dokumenty zamków do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie
W rzeczywistości nie ma drzwi całkowicie odpornych na włamanie (tzw. antywłamaniowych), które by w pełni zabezpieczały oraz uniemożliwiały dokonania włamania do chronionego obiektu. Dysponujący odpowiednim czasem działania włamywacz, wyposażony w stosowne narzędzia, jest zdolny pokonać każde zabezpieczenie.
Przyjmuje się, iż odpornością na włamanie wyrobów otworowych, w tym drzwi, jest właściwość polegająca na stawianiu oporu próbom siłowego wejścia do chronionego pomieszczenia, z użyciem siły fizycznej i za pomocą określonych narzędzi. Poziom takiej odporności klasyfikowany jest głównie w oparciu o czas potrzebny włamywaczowi do sforsowania np. drzwi. Z literatury fachowej wynika, iż większość włamywaczy definiowanych jako przypadkowych, odstępuje od próby włamania, jeżeli nie udaje się sforsować oporu stawianego przez drzwi, okno lub bramę przez 3 minuty.
Przepisy i normy dotyczące odporności na włamanie
Problematyka stosowania budowlanych wyrobów otworowych o określonej i odpowiednio dobranej do wymagań pomieszczenia lub całego obiektu klasie odporności na włamanie, nie jest w większości krajów europejskich obligatoryjnie unormowana. Najważniejsze w tej dziedzinie w Polsce przepisy tj. Ustawa - Prawo budowlane oraz rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, nie odnoszą się do ochrony mieszkańców i użytkowników budynków przed utratą mienia. Zagadnienia te regulują tylko odpowiednie normy i przepisy towarzystw ubezpieczeniowych.
Zamki są objęte normą PN-EN 12209:2016 Okucia budowlane – Zamki – Zamki mechaniczne wraz z zaczepami - Wymagania i metody badań, w której określono wymagania i badania dotyczące trwałości, wytrzymałości, zabezpieczenia i funkcji zamków jednopunktowych. Norma nie zawiera żadnych wymagań dotyczących odporności zamka na włamanie. Przyjmuje się jedynie, że wpływ na poziom odporności na włamanie ma własność ujęta w siódmym znaku klasyfikacji pt. „Zabezpieczenie i odporność na wiercenie”. Dzieli się ona na siedem klas, od klasy 1 dotyczącej minimalnego zabezpieczenia, bez odporności na wiercenie, do klasy 7 dotyczącej bardzo wysokiego zabezpieczenia, z odpornością na wiercenie.
Norma nie obejmuje zamków wielopunktowych, a jedynie przedstawia ich definicję, iż jest to zamek zawierający większą niż jeden liczbę punktów zamknięcia pomiędzy skrzydłem a ościeżnicą, wzajemnie połączonych i centralnie sterowanych. Dotychczas opracowano projekt normy prEN 15685 Okucia budowlane – Zamki wielopunktowe wraz z zaczepami – Wymagania i metody badań. Jego zakres obejmuje większość wymagań z normy dotyczącej zamków jednopunktowych, przy czym także brak w nim odnoszących się do odporności na włamanie.
Wymagania i klasyfikację oraz stosowne badania dotyczące odporności na włamanie wyrobów otworowych są przedstawione w pakiecie norm PN-EN 1627 do PN-EN 1630. Najistotniejszą z nich stanowi norma PN-EN 1627:2012 Drzwi, okna, ściany osłonowe, kraty i żaluzje – Odporność na włamanie – Wymagania i klasyfikacja, zawierająca zgodnie z tytułem wymagania i klasyfikację związaną z właściwościami dotyczącymi odporności na włamanie oraz definiuje pojęcia tych klas. Wyodrębniono sześć klas od RC 1 do RC 6, zależnych od poziomu odporności wyrobu, dla których przypisano przewidywane metody i próby uzyskania dostępu, które można podzielić na dwie grupy.
Klasy odporności od RC 1 do RC 3
Zakres przewidywany do metod ataku kojarzonych z przypadkowymi albo okazjonalnymi włamywaczami, wynikającymi ze sposobności samej w sobie, bez szczególnego odniesienia do uzyskania prawdopodobnej korzyści. Poziom użytej siły nie jest zbyt wysoki i są stosowane standardowe narzędzia ręczne lub środki do wyważania. Czas niezbędny do próby uzyskania dostępu jest ograniczony i zmienia się wraz z klasą, jak i poziom oporu podczas ataku. Zbyt wysoki opór bywa przyczyną niepowodzenia ataku.
Klasy odporności od RC 4 do RC 6
Klasy te są kojarzone z typem doświadczonych oraz profesjonalnych włamywaczy, z większym nastawieniem na osiągnięciu celu i wiedzą o prawdopodobnej korzyści uzyskanej przy powodzeniu ataku. Działania są planowane ze znajomością przewidzianych do sforsowania wyrobów otworowych, a hałas i potrzebny czas nie stanowią problemu. Ponadto używa się elektronarzędzi o dużej mocy, z napędem dla jednoosobowej obsługi.
Pozostałe normy z pakietu dotyczą metod badań dla określenia odporności na obciążenia statyczne i dynamiczne oraz odporności na próby włamania ręcznego.
Norma PN-EN 1627:2012 zawiera tablicę z wymaganiami dotyczącymi zamków oraz wkładek bębenkowych i tarcz drzwiowych, określającą klasy zabezpieczenia i odporności na wiercenie, przypisane do poszczególnych klas odporności na włamanie. W wyrobach klasy RC 1 i RC 2 stosować należy zamki z co najmniej 6 klasą zabezpieczenia, a w z klasami od RC 4 do RC 6, co najmniej klasą 7 zabezpieczenia. Ponadto w załączniku do normy umieszczona jest tablica z dodatkowymi wymaganiami, które powinien spełnić zamek o zwiększonej odporności na włamanie. W odniesieniu do tego okucia podano m.in., iż jego skrzynka w obszarze zastawek powinna być chroniona przed wierceniem poprzez stosowną warstwę zabezpieczającą lub okucie osłonowe nakładające się na skrzynkę albo mieć minimalną twardość powierzchniową 60 HRC na głębokość 0,5 mm.
Rodzaje zamków do drzwi i sposób działania
Drzwi o zwiększonej odporności na włamanie są wyposażane zarówno zamki jedno-, jak i wielopunktowe. Spośród zamków jednopunktowych stosuje się najczęściej:
- zamki wpuszczane zapadkowo-zasuwkowe z wkładką bębenkową,
- zamki wierzchnie zasuwkowe.
Ich rozwiązania konstrukcyjne są głównie zależne od materiału z jakiego wykonano skrzydło. Do drzwi drewnianych stosuje się zamki o standardowej budowie, zazwyczaj jako podstawowy wpuszczany zapadkowo-zasuwkowy oraz dodatkowy wierzchni zasuwkowy, instalowany w górnej części skrzydła. Zamek zapadkowo-zasuwkowy cechuje się wysoką odpornością na przewiercenie (hartowana osłona) i jest zwykle wyposażony w trzy masywne, stalowe rygle oraz wkładkę bębenkową. Dodatkowe zamki zasuwkowe montuje się nawierzchniowo na wewnętrznej stronie skrzydła drzwi. Ich konstrukcja przewiduje od zewnątrz wkładkę bębenkową sterowaną zazwyczaj specjalnym kluczem (np. rurkowym), natomiast otwieranie od wnętrza pomieszczenia następuje przy pomocy pokrętła z blokadą. Zasuwkę zamka stanowią dwa stalowe rygle usytuowane w wytrzymałej obudowie i wraz z zastosowaną blokadą przeciwwyważeniową tworzą okucie o dużej odporności na włamanie. Zamki zapadkowo-zasuwkowe jednopunktowe dedykowane do drzwi aluminiowych, charakteryzują się małą głębokością (np. 30 mm) i są wyposażane w hartowane stalowe rygle obrotowe, wysuwane lub hakowe, a także we wkładkę bębenkową. Z kolei te przewidziane do drzwi stalowych są dostępne w wersjach na klucz dwupiórowy lub z wkładką bębenkową, wyposażone w co najmniej trzy stalowe hartowane rygle obrotowe.
Coraz częściej w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie instaluje się zamki wielopunktowe ze zwiększoną liczbę punktów zamknięcia pomiędzy skrzydłem a ościeżnicą, co skutecznie utrudnia możliwość ich szybkiego sforsowania. Wyposażenie drzwi w zamek wielopunktowy zabezpiecza przed włamaniem zarówno w części środkowej, gdzie standardowo instaluje się podstawowy zamek zapadkowo-zasuwkowy z wkładką bębenkową, jak i w dolnej i górnej części skrzydła, w których są usytuowane dodatkowe zamki, zazwyczaj wpuszczane zasuwkowe.
Liczba punktów zamknięcia (ryglowania) zależy od konstrukcji drzwi i wymagań użytkownika, przy czym najczęściej spotyka się ryglowanie w pięciu punktach. Poprzez zainstalowanie kilku zamków otwieranych jednym kluczem, uzyskuje się lepsze przyleganie skrzydła do ościeżnicy, co zdecydowanie zmniejsza jego podatność na odkształcenia w trakcie próby włamania. Ponadto zamki mogą być wyposażone w różnego rodzaju i kształtu zasuwki ryglujące (tzw. rygle), jak proste i hakowe, oraz trzpieniowe i rolkowe. Typowy zamek wielopunktowy składa się z następujących wyodrębnionych części:
- zamka głównego, przeważnie wpuszczanego zapadkowo-zasuwkowego bębenkowego,
- od dwóch do czterech zamków dodatkowych, zazwyczaj wpuszczanych zasuwkowych, usytuowanych równolegle, które po połączeniu cięgnem z zamkiem głównym współdziałają tak, iż następuje równoczesne uruchomienie zasuwek ryglujących wszystkich zamków,
- listwy czołowej, łączącej zamek główny z dodatkowymi,
- cięgna (zwanego także listwą sterującą), sprzężającego zasuwkę ryglującą zamka głównego z zasuwkami ryglującymi zamków dodatkowych, przy czym cięgno może być zakończone ryglem górnym, ryglującym skrzydło drzwiowe z nadprożem ościeżnicy.
Dostępne są różne rodzaje zamków wielopunktowych do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie, jak wyposażone w funkcję autoblokady, zapobiegającej cofnięciu rygli w przypadku próby wyłamania wkładki bębenkowej. Okucie pozostaje trwale zablokowane, nawet gdy wkładka zostanie wyrwana.
Do wyboru są zamki z ryglowaniem automatycznym, następującym po zatrzaśnięciu drzwi (bez użycia klucza). Po zamknięciu skrzydła wysuwają się automatycznie dodatkowe rygle, a otwarcie wymaga naciśnięcia klamki lub przekręcenia klucza. Oferowane są także zamki otwierające od zewnątrz zaryglowane drzwi przy użyciu silnika elektrycznego, powodującego cofnięcie rygli. Zamek otwiera się bez używania klucza, przy pomocy pilota, transpondera lub innych tego typu urządzeń. Istnieją również zamki wielopunktowe z napędem elektrycznym, z funkcją automatycznego zarówno zaryglowania, jak i odryglowania drzwi za pomocą pilota, przycisków, a nawet czytnika linii papilarnych.
W literaturze fachowej można znaleźć zastrzeżenie, iż warunki instalowania zamka wielopunktowego nie powinny niekorzystnie wpływać na obniżenie jego odporności na włamanie, po osadzeniu w skrzydle drzwiowym. Dalsze ograniczenia w zakresie stosowania większości tego typu zamków to:
- wysokość skrzydła drzwiowego nie powinna być większa niż 2500 mm,
- grubość skrzydła drzwiowego nie powinna być mniejsza niż 40 mm,
- masa skrzydła drzwiowego nie powinna przekraczać 200 kg,
- konstrukcja skrzydła drzwiowego powinna umożliwiać podparcie czoła zamka.
Ponadto zamki, zarówno wielo- jak i jednopunktowe do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie, powinny być zaprojektowane w taki sposób, aby elementy mocujące je w skrzydle były niedostępne od strony wewnętrznej, jak też zewnętrznej, gdy drzwi są zamknięte i zablokowane.
Dokumenty zamków do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie
Aby zamki, w tym także do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie, mogły być wprowadzone do obrotu lub stosowane w budownictwie, powinny spełniać wymagania wynikające z obowiązujących przepisów. Jeżeli są objęte normą zharmonizowaną, co dotyczy zamków jednopunktowych, powinny być oznakowane CE, oraz mieć wystawioną przez producenta deklarację właściwości użytkowych. W odniesieniu do zamków wielopunktowych, na które dotychczas nie wprowadzono normy zharmonizowanej, mogą być oznakowane znakiem CE, jeżeli opracowano na konkretne rozwiązanie Europejską Ocenę Techniczną (ETA) i wystawiono deklarację właściwości użytkowych. W tzw. systemie krajowym zamek wielopunktowy może być wprowadzony do obrotu, jeśli opracowano dla niego Krajową Ocenę Techniczną (KOT), oznaczono znakiem B i producent wystawił deklarację właściwości użytkowych.
Tak jak nie ma drzwi antywłamaniowych, również nie ma zamków antywłamaniowych, ale takie określenia można spotkać w materiałach informacyjnych. Okucia, w tym także zamki, mogą spełniać określone wymagania, pozwalające na ich stosowanie w drzwiach o zwiększonej odporności na włamanie.
W deklaracjach zawarte są m.in. deklarowane właściwości użytkowe, oparte o układ klasyfikacyjny jedenastu właściwości, wynikający w przypadku zamków jednoosiowych z normy PN-EN 12209:2016. Przy zamkach do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie, w pozycji 7 klasyfikacji dotyczącej zabezpieczenia i odporności na wiercenie, powinna być co najmniej klasa 6, a najlepiej klasa 7. Pierwsza z nich zapewnia bardzo wysokie zabezpieczenie, a druga dodatkowo odporność na wiercenie.
Niektórzy producenci zamków przeznaczonych do drzwi o zwiększonej odporności na włamanie, przedstawiają dobrowolne dokumenty w formie certyfikatów zgodności lub świadectw badań swoich wyrobów, wydawanych m.in. przez Instytut Mechaniki Precyzyjnej lub Instytut Techniki Budowlanej. Zawarta jest w nich zazwyczaj klasyfikacja wynikająca z normy na zamki, określona po przeprowadzeniu stosownych badań, przy czym głównie przedstawia się klasę zabezpieczenia.
