Zamykacze do drzwi. Rodzaje zamykaczy do drzwi, wymagania i klasyfikacja

Drzwi rozwierane stosowane w wejściach do budynków oraz do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi są często wyposażone w zamykacze do drzwi, zwane popularnie samozamykaczami. Przeciwdziała to możliwości nadmiernego dopływu chłodnego powietrza, uniemożliwia nieuprawnione wejście i pozwala na komunikację pieszych.

Zamykacze do drzwi działają na zasadzie naprężenia sprężyny w trakcie otwierania drzwi oraz samoczynnym ich zamknięciu w czasie rozprężania sprężyny. Zamknięcie może polegać na swobodnym „oddaniu” energii zgromadzonej w sprężynie – to zamykacze do drzwi sprężynowe – w przypadku zaś, gdy oddawanie energii jest regulowane przez dodatkowy czynnik jest to zamykacz do drzwi z regulacją przebiegu, tym czynnikiem jest zazwyczaj tłumik hydrauliczny.

Zamykacze do drzwi – rodzaje i sposób działania

Biorąc pod uwagę miejsce i sposób montażu zamykacze do drzwi można podzielić na:

• zamykacze wierzchnie, montowane w górnej strefie drzwi: na powierzchni skrzydła lub ościeżnicy,
• zamykacze do drzwi wpuszczane (zwane także krytymi, chowanymi lub zintegrowanymi), montowane: wewnątrz skrzydła lub nadproża ościeżnicy bądź w podłodze.

Ze względu na sposób działania i przeznaczenie wyróżnić można:

• zamykacze z ramieniem nożycowym do drzwi jednoskrzydłowych,
• zamykacze z szyną ślizgową do drzwi jedno- i dwuskrzydłowych,
• zamykacze dwustronnego działania do drzwi wahadłowych.

Zamykacze do drzwi wierzchnie

Najczęściej stosowanym okuciem z zakresu zamykaczy do drzwi jednoskrzydłowych są zamykacze wierzchnie z ramieniem nożycowym, montowane w górnej części powierzchni skrzydła. Wyrób tego typu składa się głównie z korpusu i ramienia, oraz elementów montażowych. Zazwyczaj ramie jest wyposażone w funkcję blokady położenia otwarcia drzwi w zakresie od 70 do 150° oraz możliwość regulacji końcowej fazy zamykania (tzw. dobicie), poprzez zmianę jego długości. Ponadto są przystosowane do regulacji prędkości zamykania, zwykle za pomocą śruby umieszczonej na powierzchni czołowej korpusu zamykacza.

Drugi rodzaj prezentowanych okuć stanowią zamykacze do drzwi wierzchnie z szyną ślizgową, przystosowane do instalowania zarówno w drzwiach jedno- jak i dwuskrzydłowych. Typowy wyrób składa się z korpusu, szyny ślizgowej i ramienia oraz elementów mocujących. Zamykacze do drzwi z szyną ślizgową wyróżniają się tym, że przy zamkniętych drzwiach szyna jest usytuowana w jednej płaszczyźnie z korpusem. Zazwyczaj są wyposażone w funkcję regulowania siły i szybkości zamykania, regulowanego dobicia oraz ogranicznik otwarcia w zakresie od 80 do 120°.

Zamykacze do drzwi wpuszczane

Zamykacze do drzwi obejmują okucia wpuszczane w podłogę. Wyrób jest całkowicie wbudowany w posadzkę i widoczna jest tylko jego pokrywa – kształt okucia nie ma wpływu na estetykę drzwi, a ponadto wyeliminowane jest ryzyko potknięcia. Najczęściej podłogowe zamykacze do drzwi składają się ze stalowej obudowy, korpusu z mechanizmem, pokrywy i trzpienia, zwanego także osią obrotu. Podobnie jak przedstawione już wierzchnie zamykacze do drzwi są wyposażone w funkcje regulacji siły i szybkości zamykania, ograniczania kąta otwarcia itp.

Zamykacze do drzwi wpuszczane to także okucia instalowane w górnej części drzwi, w tym w płycie skrzydła. Stanowią je zamykacze do drzwi z szyną ślizgową, jedynie widoczną przy otwartych drzwiach. Wyroby można instalować w drzwiach jednoskrzydłowych lewych lub prawych, ze skrzydłem o minimalnej grubości wynoszącej 40 mm. Wyroby tego typu również zapewniają możliwość regulacji prędkości zamykania (początkowej i końcowej) w sposób bezstopniowy i inne typowe funkcje jakie mają zamykacze do drzwi.

Wymagania obejmujące zamykacze do drzwi

Zamykacze do drzwi obejmuje norma PN-EN 1154:1999/A1:2004 „Okucia budowlane. Zamykacze drzwiowe z regulacją przebiegu zmykania. Wymagania i metody badań”. Jej zakres jest ograniczony do zamykaczy uruchamianych ręcznie, w których energia niezbędna do zamknięcia jest wytwarzana przez użytkownika przy otwieraniu tak, że kiedy skrzydło zostaje zwolnione, to powraca w kontrolowany sposób do położenia zamknięcia. Dotyczy także wszystkich rodzajów ramion i dźwigni, wsporników, ślizgów i górnych trzpieni zawiasowych oraz innych części dostarczanych wraz z samozamykaczem, które są potrzebne do jego zainstalowania i działania. Poza tym dokumentem są sprężynowe zamykacze do drzwi i zawierające elektrycznie zasilane mechanizmy przytrzymujące drzwi w położeniu otwartym.

Istotnym elementem normy jest określenie wielkości samozamykacza, wpływającego na jego podstawowe parametry eksploatacyjne.Norma zawiera trzy rodzaje wymagań, którym podlegają zamykacze do drzwi:

• dotyczące informacji o wyrobie,
• eksploatacyjne,
• dodatkowe obejmujące zamykacze do drzwi pzeciwpożarowych.

Zamykacze do drzwi, zgodnie z pierwszym wymaganiem, muszą być dostarczane z przejrzystą i szczegółową instrukcją montażu, regulacji i konserwacji, która powinna obejmować wszelkie ograniczenia kąta otwarcia oraz w jasny sposób precyzować wielkość zamykacza dla danej pozycji montażu.

Zamykacze do drzwi muszą charakteryzować się określonymi parametrami eksploatacyjnymi, do których zalicza się:

• trwałość – samozamykacz powinien być zdolny do zamykania drzwi próbnych od kąta otwarcia 90° przez co najmniej 500 000 cykli, a zamykacz dwustronny (do drzwi wahadłowych) – co najmniej 250 000 cykli w każdym kierunku,
• moment zamykający – po 5000 i po 50 000 cykli zmierzone wartości momentów zamykających dla poszczególnych wielkości zamykaczy, nie powinny być mniejsze niż podane w stosownej tablicy normy,
• moment otwierający – po 5000 cykli, maksymalny zmierzony moment otwierający dla poszczególnych zamykaczy, nie powinien przekraczać wartości podanych w stosownej tablicy normy,
• skuteczność – zmierzona po 5000 i 500 000 cykli, dla poszczególnych wielkości zamykaczy, nie powinna być mniejsza niż wartości podane w stosownej tablicy normy,
• czas zamykania – po 5000 i 500 000 cykli powinno być możliwe nastawienie czasu zamykania drzwi od kąta otwarcia 90° na wartość 3 s lub mniejszą i na wartość 20 s lub mniejszą,
• wyciek płynu i uszkodzenie – w trakcie badań nie powinien wystąpić przeciek płynu z zamykacza oraz jego uszkodzenia, w tym ramion.

Zamykacze do drzwi przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych

Ostatni rodzaj wymagań obejmuje zamykacze do drzwi przeciwpożarowych i/lub dymoszczelnych, które powinny wykazywać dodatkowe właściwości przyczyniające się do spełnienia wymagań dotyczących bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Przykładowe wymagania:

• zamykacz powinien być w stanie zamykać drzwi próbne od każdego kata, do którego można je otworzyć,
• zamykacz nie powinien zawierać urządzenia przytrzymującego drzwi w położeniu otwarcia, chyba, że jest to urządzenie zasilane elektrycznie, zgodnie z dotyczącą go normą,
• regulatory powinny być albo ukryte, albo powinny się dać uruchomić jedynie za pomocą stosownego narzędzia,
• zamykacz powinien mieć taką konstrukcję, aby bez użycia narzędzia nie było możliwe w żaden sposób wstrzymanie jego działania zamykającego.

Zamykacze do drzwi – klasyfikacja

Zamykacze do drzwi wykonane zgodnie z normą PN-EN 1154:1999/A1:2004 powinny mieć określoną klasyfikację według sześciocyfrowego systemu kodowego. W skład kodu wchodzą poniżej podane pozycje:Kategoria użytkowania (pierwsza cyfra). Do wszystkich drzwi wewnętrznych i zewnętrznych przeznaczonych do użytku publicznego i innego, gdzie występuje mała motywacja do uważnego obchodzenia się z drzwiami i zdarza się niewłaściwe ich użytkowanie, stosuje się:

• klasę 3: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia co najmniej 105°,
• klasę 4: do zamykania drzwi od kąta rozwarcia 180°.

Klasyfikacja wg klasy 4 zakłada montaż standardowy zgodnie z instrukcją producenta. Ponadto w przypadku zastosowań drzwi narażonych na skrajne przypadki niewłaściwego użytkowania lub wystąpienia szczególnych ograniczeń kąta otwarcia, zaleca się stosowanie zamykaczy wyposażonych w funkcję ogranicznika tylnego lub odrębnego ogranicznika otwarcia drzwi.

Trwałość (druga cyfra). Zamykacze do drzwi zgodne z normą mają tylko jedną próbę trwałościową – klasa 8: 500 000 cykli.

Wielkość zamykacza drzwiowego (trzecia cyfra). Norma zawiera tablicę określającą siedem klas wielkości zamykaczy i związanych z tym parametrów. Wyciąg z tablicy, odnoszący się do masy i szerokości skrzydła przedstawiono poniżej. Gdzie zamykacz do drzwi jest odpowiedni do przedziału wielkości, podaje się wielkość minimalną i maksymalną.

Przydatność do zastosowania w drzwiach przeciwpożarowych/dymoszczelnych (czwarta cyfra). Określa się dwie klasy zachowania w pożarze:

• klasę 0: nieodpowiednie do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych/dymoszczelnych,
• klasę 1: odpowiednie do zastosowania w ww. drzwiach.

Bezpieczeństwo (piąta cyfra). Od wszystkich zamykaczy wymaga się spełnienia „Wymagań podstawowych” dotyczących bezpieczeństwa użytkowania, więc określono tylko klasę: 1.

Odporność na korozję (szósta cyfra). Występuje pięć klas odporności na korozję według normy PN-EN 1670:2007 „Okucia budowlane. Odporność na korozję. Wymagania i metody badań”:

• klasa 0: nieokreślona odporność na korozję,
• klasa 1: niska odporność,
• klasa 2: średnia odporność,
• klasa 3: wysoka odporność,
• klasa 4; bardzo wysoka odporność.

Przykład klasyfikacji zgodnej z przedstawionymi zasadami:

Przykład oznacza zamykacz zdolny do zamykania drzwi od kąta otwarcia 105°, z trwałością klasy 8, z zakresem wielkości od 2 do 5, nieodpowiedni do stosowania w drzwiach przeciwpożarowych, mający klasę bezpieczeństwa 1 i średnią odporność na korozję.

inż. Zbigniew Czajka